Kultury Dom

BĘDOMIN

Mała osada, niegdyś ośrodek majątku należącego w XVIII w. do rodu Wybickich. Jest położona  10 km na północny – wschód od Kościerzyny. Obszar ten jest bardzo atrakcyjny pod względem krajobrazowym. Uatrakcyjniają ją także bardzo liczne głęboko wycięte rynny jeziorne. W pobliżu przepływa rzeka Wierzyca, która jest główna osią hydrograficzną na tym obszarze. Cała miejscowość wznosi się w kierunku północnym, gdzie osiąga swą kulminację w paśmie Wzgórz Szymbarskich. Dzięki temu można uzyskać przy dobrej widoczności przeżycia estetyczne pod postacią pięknych widoków krajobrazowych. Kierując się na południowy – zachód od Będomina znajduje się zespół dworsko-parkowy. Znajduje się na wzniesieniu o wysokości 180 m n.p.m., gdzie wyraźnie góruje nad najbliższą okolicą. Cały dwór wraz z zespołem budynków gospodarczych jest położony na platformie. W tym niedużym szlacheckim majątku urodził się i spędził swoją młodość twórca polskiego hymnu, Józef Wybicki. Dobra będomińskie zakupił jego ojciec w 1739 roku. Józef Wybicki stał się ich właścicielem po śmierci ojca, jednak rzadko tu przebywał. Był to dwór parterowy na początku drewniany, o konstrukcji szkieletowo-zębowej. Z czasem, przy tutejszym folwarku powstało osiedle dworskie. Podczas rozwoju, dworek przekształcił się i dotychczas pozostał murowany z cegły na fundamencie kamiennym. Jest złożony z dwóch części, na planie zbliżonym do litery T. Część starsza parterowa z mieszkalnym poddaszem, sześcioosiowa, z wejściem od wschodu. Na zewnątrz jest gładka elewacja z profilowanym gzymsem wieńczącym i bonowanymi narożnikami. W osi elewacji ogrodowej jest drewniany ganek. Drzwi od klatki schodowej o formie secesyjnej. Dachy mansardowe z naczółkami. 

Dworek otoczony jest małym parkiem ozdobno-użytkowym, założonym w XVII w., przed lub w czasie budowy tego obiektu. Dzielił się on na dwie części: pierwsza była kwaterowa, usytuowana obok dworu i nie związaną z nim kompozycyjnie oraz drugą będącą grupą rosnących swobodnie drzew tuż przy samym dworze. Granicę parku od strony południowej wyznaczała dawna droga Lubań – Będomin – Rekownica. Po odbudowie tego obiektu ze zniszczeń obok rosnących już tu lip, posadzono buk czerwono listny, a w północnowschodniej części parku jesion, modrzew i wiąz górski. Część tego terenu pozostawiono niezadrzewioną, dzięki temu roztaczał się tu z okien dworu widok na okolicę. Również od strony południowej posadzono szereg drzew, ale nie ocalały one do naszych czasów. Rósł tu także szpaler grabowy, wzdłuż zachodniej granicy parku kwaterowanego, stanowiąc kompozycyjne powiązanie tutejszych drzew z dworkiem

Mimo wszelkim przekształceniom ocalało do naszych czasów część starych drzew oraz część układu parku z czasów Wybickiego. Należą do nich potężne lipy oraz wielki, oraz wielki rozłożysty dąb szypułkowy, liczący ok. 300 lat i stanowiący cenny zabytek przyrody.

W roku 1977, władze dawnego województwa gdańskiego podjęły decyzję umieszczenia w dworku będomińskim Muzeum Hymnu Narodowego. W pomieszczeniach parteru sale ekspozycyjne ukazujące życie i działalność publiczną Józefa Wybickiego, liczne dokumenty i pamiątki związane z hymnem narodowym oraz wnętrza mieszkalne z wyposażeniem zabytkowym, oddającym klimat dawnego dworu.

W muzeum gromadzone są także pamiątki po twórcy polskiego hymnu i innych postaciach z jego epoki, dokumenty dotyczące powstania Mazurka Dąbrowskiego, oraz elementy wyposażenia dworu z XVIII i początku XIX w. W zbiorach ukazane są między innymi  meble, dywany, broń (szable i pistolety z XIX w.), biżuteria patriotyczna z okresu powstań narodowych, XIX-wieczne obrazy i kilimy o tematyce patriotycznej, medale pamiątkowe, telegramy i karty pocztowe o charakterze patriotycznym, dzieła literackie i plastyczne inspirowane "Pieśnią Legionów Dąbrowskiego". Część ekspozycji poświęcona jest wpływowi "Mazurka Dąbrowskiego" na świadomość narodową Polaków. Jedną z najciekawszych kolekcji jest zbiór muzykaliów patriotycznych takich jak nuty polskich pieśni, śpiewniki, w języku polskim i francuskim oraz dwie trawestacje hymnu wydane w Niemczech, słowa hymnów innych państw podobnie wzorowanych na hymnie polskim, pierwsze wersje Mazurka powstające w XIX w., a także pozytywki które wygrywają melodię "Mazurka Dąbrowskiego", jedne z najstarszych płyt gramofonowych z nagraniami narodowymi pieśniami hymnicznymi takich jak „Rota”, „Chorał”, „Warszawianka”, „Mazurek Dąbrowskiego” i „Boże coś Polskę”. Kolekcję gramofonów z XX w. między innymi unikatowy gramofon rozmiarów miniaturowych oraz dwie płyty miniaturowe z nagraniami hymnu. Muzeum jest organizatorem różnotematycznych wystaw okresowych. Występują także stałe ekspozycje takie jak "Polskie symbole narodowe”, „Józef Wybicki i jego czasy", ","Losy Mazurka Dąbrowskiego"

Pierwsza ekspozycja zatytułowana „Józef Wybicki i jego epoka”, ukazuje życie i działalność publiczną Wybickiego oraz warunki powstania „Mazurka Dąbrowskiego”. Prezentuje  także zabytkowe wnętrza dworu szlacheckiego z XVIII i początku XIX wieku.  Natomiast druga wystawa kreuje rolę „Mazurka Dąbrowskiego” w podtrzymaniu wiary oraz świadomości narodowej Polaków w okresie zaborów i w ich zamieszkach i walkach o odzyskanie utraconej państwowości, zaczynając od XIX wieku aż do końca II wojny światowej. Kolejną realizowaną atrakcją jest wystawione pierwszy raz całe drzewo genealogiczne rodu Wybickich. W muzeum możemy także zobaczyć bardzo cenne eksponaty jak: biżuteria z okresu powstania styczniowego.

Eksponaty umieszczono w kilku salach dworku, wykorzystując na ten cel wszystkie parterowe pomieszczenia.

Sala I

Zdjęcia map z XVIII wieku z zaznaczeniem na nich lokalizacji Będomina oraz mapa Europy, na którem autorzy uwidocznili trasy licznych i dalekich podróży Józefa Wybickiego, a także miasteczko Reggio de Emilia, w którym napisał w 1977 roku słynną „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Grafiki i obrazy ilustrują miejsca pobytu Józefa Wybickiego, przedstawiają ludzi, z którymi się spotykał i współpracował oraz najważniejsze wydarzenia z czasów, których był świadkiem. Eksponaty te przedstawiają widoki Gdańska, Poznania, Warszawy, Płocka i Wrocławia. Jest tu też obraz Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja” oraz kopia obrazu M. Bacciarellego „Nadanie Konstytucji Księstwu Warszawskiemu”. Na obrazie tym, w gronie Polaków przyjmujących ten dokument z rąk cesarza Francji, Napoleona, widać miej więcej innymi Józefa Wybickiego. W gablotach znajdują się związane z nim listy i dokumenty, w tym te, których jest autorem.

Sala II

Pomieszczenia te  zostały zaprojektowane i urządzone w ten sposób by przypominały czasy, kiedy w Będominie mieszkał Józef Wybicki. Jedna z tych sali, to dawny alkierz, w którym prawdopodobnie przyszedł on na świat. Natomiast drugie pomieszczenie ma tradycyjny kominek. Wyposażenie tych wnętrz pochodzi z XVIII wieku.

Sala IV

Zrekonstruowano ją w stylu empire, modnym w ostatnich latach życia autora „Mazurka Dąbrowskiego”. Przypuszczalnie był tu jego salon, wraz z biblioteką, w którym odbywały się słynne spotkania nazywane „Akademią Będomińską”. Pośród znajdujących się eksponatów są miej więcej innymi zegar-pozytywka z melodią „Mazurka Dąbrowskiego”, sztandar batalionu Legionów Polskich, generała Jana Henryka Dąbrowskiego, wodza wojsk polskich w latach 1807-1813, ks. Józefa Poniatowskiego oraz obraz bitwy pod Lipskiem w 1813 roku, z widocznym na pierwszym planie księciem Józefem Poniatowskim , na chwile przed jego śmiercią w nurtach Elstery.

Sale V i VI

Zgromadzone tu zbiory obrazują dzieje  „Mazurka Dąbrowskiego” oraz znaczenie tej pieśni dla walki naszego narodu o odzyskanie niepodległości w okresie od 1815 do 1914 roku. Są tu obrazy, grafiki, dawna broń oraz liczne wersje „Mazurka”. Na obrazie Ch. Gilberta, „Epizod 1831” pokazany jest śmiertelnie ranny powstaniec polski, który pisze własną krwią słowa: „Jeszcze Polska nie zginęła…”. Na innych obrazach i ilustracjach widać epizody z walk Polaków na terenie kraju i poza jego granicami. Jeden z eksponatów, to kapliczka z pozytywką wygrywającą miej więcej innymi „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Jest tu też 6 akwarel J. Kossaka, stanowiących ilustracje poszczególnych zwrotek tej pieśni. Natomiast w gablotach są liczne wersje „Mazurka” w tym śląska, mazurska i kaszubska, tzw. „Marsz Kaszubski” H. Derdowskiego.

Sala VII

Jej zbiory przedstawiają dzieje pieśni „Jeszcze Polska nie zginęła…” na polach walk w latach 1914-1918 oraz 1939-1945. Są tu eksponaty dotyczące legionów dowodzonych przez Józefa Piłsudzkiego – szabla, orły poezja legionowa. Inne materiały dotyczą powstań narodowych śląskiego i wielkopolskiego. Ciekawym dokumentem jest też decyzja. Ministra Wyznań religijnych i Oświecenia Publicznego z 1926 roku na podstawie której „Mazurek Dąbrowskiego” stał się oficjalnie naszym hymnem narodowym. Część eksponatów dotyczy „Mazurka” w czasach II wojny światowej. Zgromadzone tu ilustracje przedstawiają oddziały partyzanckie, odznakę warszawskiego oddziału partyzanckiego „Granat”, okupowaną Warszawę, obóz koncentracyjny w Oświęcimiu, polskich lotników w Wielkiej Brytanii, żołnierzy polskich sił zbrojowych w Siedlicach nad Oką, cmentarz Polaków na Monte Cassino we Włoszech. Znajdująca się tu mapa pokazuje miejsca w wielu częściach Europy, w których walczyli Polacy podczas II wojny światowej. Jest tu także sztandar oddziałów partyzanckich noszących nazwę „Jeszcze Polska nie zginęła..”

Sala VIII

W pomieszczeniu tym znajdują się dokumenty mówiące o tym jak „Mazurek Dąbrowskiego” towarzyszył w powstaniu PRL i różnym objawom współczesnego życia w naszym kraju oraz jakie funkcje spełnia on obecnie. Jest tu decyzja Ministra Oświaty z 1948 roku, normująca sprawę tekstu i melodii naszego hymnu narodowego. Pokazano też zdjęcia miejsc i wydarzeń, podczas których grany jest „Mazurek Dąbrowskiego” – przy grobie nieznanego Żołnierza w Warszawie, przy pomniku na Westerplatte w Gdańsku oraz podczas deklaracji  piłkarzy polskich na Olimpiadzie w Monachium w 1972 roku. Przy wyjściu z Sali znajduje się sztandar Gdańskiego Pułku Obrony terytorialnej im. Józefa Wybickiego Pułku, który udzielił pomocy tutejszej Izbie Pamięci Gen. J. Wybickiego, przekształconej w Muzeum Hymnu Narodowego.

 W sezonie wakacyjnym są organizowane wystawy czasowe (krótkotrwałe) oraz imprezy sportowo-patriotyczne jak „Bieg Mazurka Dąbrowskiego”, „Majówka z generałem Józefem Wybickim” czy historyczna impreza plenerowa „Batalia napoleońska”.

Batalia Napoleońska. Cieszy się dużą popularnością i jak co roku przyciąga do Będomina wielu turystów. Dla wszystkich odwiedzających Będomin organizatorzy przygotowują masę atrakcji. Niepowtarzalną okazję stanowi możliwość przyjrzenia się licznym rodzajom wojsk, spróbować kuchni obozowej a także scenkom historycznym. Na koniec odbywa się wielka inscenizacja bitwy. W trakcie trwania imprezy odbywa się ogromny jarmark regionalny.

Oprócz zespołu dworsko-parkowego najciekawszymi obiektami turystycznymi w Będominie są zabudowania „Kula Młyn”, zlokalizowane w odległości ok. 1,5 km od zabudowań dworskich. Kula Młyn usytuowany jest w naturalnej niecce terenu obrzeżonej skarpami nad brzegami rzeki Wierzycy. W wieku XIX było tu małe osiedle zwane Kula Młynem. Składało się z młyna wodnego, domu młynarza, stajni, piekarni, domu połączonego ze stajnią, dwóch stodół domu mieszkalnego, i wozowni. W 1898 roku rozebrano część zabudowań osiedla i na jego fundamencie postawiono nowe, murowane budynki – mieszkalny i gospodarczy. W 1909 roku dostawiono do domu mieszkalnego murowany budynek, czynnego do 1991 r. młyna motorowodnego. Z dawnego stanu zachowały się tylko staw ze śluzą, fundamenty dwóch budynków oraz drewniana stodoła z kamienną podmurówką. Obiekty te stanowią obecnie własność prywatną. Cały teren Kula Młynu, po uporządkowaniu remoncie zniszczonych obiektów, mógłby stanowić bardzo ciekawy obiekt turystyczny, połączony trasą pieszą z dworem w Będominie.

Można także wspomnieć o jeziorze w Będominie, ponieważ częstym i jednocześnie bardzo charakterystycznym elementem w krajobrazie Kaszub są, naturalne pływy wód podziemnych. Zasadniczym rysem krajobrazu są jeziora, które w otoczeniu Będomina są liczne, zwłaszcza w części północnej. Najbliżej położone jest Jezioro Będomińskie, a w odległości 2 km dość duże i malowniczo położone Jezioro Grabowskie, przez które przepływa rzeka Wierzyca. Jeziora te, po wytyczeniu i wykonaniu traktu turystycznego, stanowiłyby doskonałe miejsce do wypoczynku. W trakt ten mogłoby być włączone znaleziska archeologiczne (kurhany z rejonu Jeziora Będomińskiego) .

LUBAŃ

Uznany za Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego ponieważ są tam organizowane dwa razy w roku targi rolnicze. Prócz typowych, rolniczych wystaw ze zwierzętami, roślinami i maszynami, poobcować można z kaszubską kulturą bogatą w barwną i odległą historię.

 Wieś wzmiankowana już w 1294 roku. W latach 1945-1959 odkryto tu ciekawe cmentarzysko, a w grobach kilka popielnic. Odkryto także w czterech miejscach wsi groby skrzynkowe pochodzące z 650-110 r. p.n.e. W ciągu wieków ziemia ta należała do Jezierskich, Poczernickich, Węsierskich, Lubańskich i innych właścicieli. Wymienione trzy miejscowości jak Kula Młyn, Papiernia i Lubaństanowią część „Szlaku Juzefa Wybickiego”.

W momencie obecnym Lubań to 953 mieszkańców a we wsi są trzy sklepy spożywczo-przemysłowe, Technikum żywienia z internatem (został on zbudowany w celu ośrodka noclegowego dla kilkudziesięciu osób przebywających z okolicznych powiatów na szkolenia), Ośrodek Doradztwa Rolniczego, kościół p.w.św. Piotra i Pawła, który został wzniesiony w 1987 roku oraz zespół szkół podstawowych.

Na trasie prowadzącej z Lubania do Liniewka można zobaczyć grób nieznanego żołnierza poległego podczas drugiej wojny światowej, zanadto w pobliskim lesie znajduje się bardzo stara sosna mająca około 100 lat.

REKOWNICA

Malowniczo usytuowana wieś nad Wierzycą, w otoczeniu jeziorek i zalesionych pagórków.

Wieś przez długie lata była w posiadaniu rodziny Gleisen Deręgowskich. Byli oni luteranami (Jest to najstarszy i czołowy nurt protestantyzmu) już w XVII wieku wybudowali tu niewielki zbór. Następnie kościół, ten stał się świątynią katolicką.

Najstarsi mieszkańcy opowiadają że niegdyś w miejscu kościoła stała kaplica z lepianki, następnie zastąpiono ją drewnianą. Krążą legendy, że kościół został spalony, natomiast inni opowiadają, że  rozpadł się ze starości.

Obecny kościół został wzniesiony w 1904 r. o charakterze Neogotyckim. Prezbiterium jest skierowane na południe. Kościół jest murowany z cegły na ociosywanych głazach granitowych. Jest jednonawowy z wydzielonym węższym i niższym, pięciobocznym prezbiterium, przy którym od wschodu znajduje się prostokątna zakrystia. Na północy występuje kwadratowa wieża wraz z kruchtą w przyziemiu. We wnętrzu można zauważyć tęczę ostrołukową oraz tego samego typu okna i drzwi. Prezbiterium jest przesklepione, a nawa z otwartym i ozdobnym wiązaniem dachowym. Na zewnątrz te prezbiterium jest opięte szkarpami a elewacja jest zakończona gzymsem uskokowym, podobnie jak wydzielona dolna kondygnacja wieży która jest zwieńczona fryzem arkadowym. Wyposażenie wnętrza kościoła jest niemal w całości z czasów budowy.

Do dziś można obejrzeć neogotycką świątynię wybudowaną na miejscu tej XVII wiecznej w 1904 roku. Nie ma w niej wielu zabytków, a uwagę warto zwrócić na barokowy obraz „Ukrzyżowanie” oraz piękny kryształowy żyrandol, który do 1939 r. był w będomińskim dworku.

Wieś położona przy dawnej drodze z Kościerzyny do Przywidza. Osada istniała tu dużo wcześniej, na co wskazują wykopaliska archeologiczne. Odkryto tu cmentarzysko z grobami skrzynkowymi z wczesnej epoki żelaza, a wcześniej, w 1878 r., podczas budowy drogi, natrafiono na grób kurhanowy ze skrzynią, w której było wiadro z brązu wypełnione kośćmi ludzkimi (jeden z najbardziej unikatowych zabytków znajdujący się w Gdańskim Muzeum Archeologicznym). W XIII wieku osada wchodziła w skład ziemi pirsnej. Później była własnością prywatną, należącą między innymi do  Knybawskich i Wejherów. Ci ostatni w roku  1617  wieś wymienili z zakonem kartuzów na ich posiadłości w okolicy Pucka. Szybko Grabowo stało się najbardziej zyskowną częścią dóbr zakonnych. Mimo zniszczeń dokonanych przez Szwedów podczas „potopu” Grabowo prócz rolnictwa przyniosło zyski także jako ośrodek przemysłowy. Działał tu duży klasztorny browar, dwie huty szkła i kuźnia. Po roku 1772 Grabowo Kościerskie jako własność kościelna zostało upaństwowione. Osiedlani tu koloniści z innych niemieckich prowincji szybko zmienili etniczny charakter wsi. W tutejszym majątku był wtedy również browar i młyn oraz należały do niego huty szkła – Grabowska Huta i Śledziowa Huta, a także karczma i kuźnia.

Warto w Grabowie obejrzeć barokowy kościół parafialny p.w. św. Anny wzniesiony przez kartuzów w roku 1631 i przebudowany w 1957 roku. Jest to obiekt murowany, początkowo na jednonawowy następnie trzynawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Oryginalne wyposażenie kościoła (trzy późnorenesansowe ołtarze, roboty snycerskiej, jest to najprawdopodobniej dzieło mnichów kartuskich), które jeszcze pochodzi z czasów fundacji. W centrum duży obraz z pierwszej połowy XVII w. Obok we wnęce prezbiterium ustawiono rzeźbę „Ukrzyżowanie” z XVIII w. Przy prezbiterium od północy znajduje się zakrystia, przy, której ścianach naw bocznych są niewielkie przybudówki oraz dawna kruchta i składzik. Od zachodniego korpusu nawy głównej znajduje się  kwadratowa wieża, przed którą jest osłaniający wejście ganek. Wewnętrzu nawa główna nakryta jest sufitem szalowanym deskami, do części pod wieżowej otwarta wysokimi arkadami półkolistymi, przeciętymi w połowie nowym chórem muzycznym. Tuż obok jest wbudowana w części północnej klatka schodowa naw bocznych i dawnej kruchty otwarcia prostokątne. Okna prezbiterium są zamknięte łukiem koszowym, z glifami sięgającymi posadzki, a w ścianie północnej znajduje się także wnęka z prostokątnym wejściem do zakrystii. Pozostałe otwory są zamknięte półkoliście i odcinkiem łuku oraz prostokątne i kwadratowe. Na zewnątrz kościoła elewacja otynkowana, w starszej części są usytułowane gzymsy profilowane koronujące cały budynek. Nadaje to niezwykły efekt całej budowli. Na terenie kościoła znajduje się zabytkowy żelazny krzyż z końca XIX w., oraz grobowiec zasłużonego proboszcza Jana Cichockiego, który był także działaczem społecznym.

Grabowie zlokalizowane są również pomniki przyrody: klon pospolity właściciel Gabriela Wińczewska, 2 klony pospolite właściciel Parafia Rzymsko – Katolicka (przy plebani, oznakowane tabliczkami), klon pospolity właściciele H. M. Tyczyńscy.

W okolicy znajduje się kilka jezior, w tym rozległe Jezioro Grabowskie. Jezioro ma ponad 2,5 km długości a jego powierzchnia to około 140 hektarów i ponad 20 metrów głębokości. Jezioro jest zarybione sielawą a stanowi własność indywidualną miejscowego rybaka.

NOWA KARCZMA

Jest to gminna wieś przy głównej trasie z Kościerzyny do Gdańska na terenie Pojezierza Kaszubskiego, w centralnej części województwa pomorskiego, w powiecie kościerskim.  Mała osada powstała przy XVIII wiecznej karczmie. Zajazd z miejscami noclegowymi i wyżywieniem powstał wówczas przy drodze do Gdańsk, za posiadłości ziemskiej Lniskach z niedalekiego Lubieszyna. Nowa Karczma od samego początku bardzo cieszyła się zasłużoną renomą i pełniła funkcję w okolicy Kościerzyny miejsca z „nowoczesnymi hotelami”. Po odrodzeniu nowej Polski wieś Nowa Karczma była miejscowością przygraniczną, ponieważ tereny te były usytuowane na wschód i północ należały do Wolnego Miasta Gdańska. Gdy wojna się zakończyła mała wieś zaczęła się szybko rozrastać, mając charakter zaplecza handlowego dla okolicznych miejscowości. Następnie w latach 60 Nowa Karczma została siedzibą władz gromadzkich, a po reformie która została przeprowadzona w 1975 roku jest wciąż rozwijającą się i rozrastającą wsią gminną.